Dojrzewanie jest procesem przeobrażania się dziecka w osobę dorosłą, stopniowego kształtowania się zdolności pozwalających sprostać wymaganiom, jakie stawia przed człowiekiem dorosłe życie.
W literaturze psychologicznej wiek dojrzewania dzieli się na trzy etapy:
- wczesny ( 11- 14 rok życia) – kl. V-VIII,
- średni ( 15- 16 rok życia),
- późny ( 17-18 rok życia).
Okres adolescencji obejmuje swoim zasięgiem zmiany anatomiczne, hormonalne, umysłowe oraz emocjonalno – społeczne w funkcjonowaniu nastolatka. Zmiany rozwojowe okresu dorastania wyrażają się w przejściu od niedojrzałości do dojrzałości w zakresie poszczególnych funkcji:
- w zakresie funkcji intelektualnych: od oparcia lokowanego w autorytetach – do poszukiwania dowodów; od koncentracji na faktach, konkretach – do bazowania na wyjaśnieniach; od zmienności i wielości zainteresowań – do ich koncentracji i stabilności;
- kształtowanie rozwoju emocjonalnego: od niezrównoważenia, dziecięcych lęków i unikania konfliktów – do zrównoważenia, dorosłych motywacji i rozwiązywania konfliktów;
- w obszarze społecznego funkcjonowania: od obawy przed odrzuceniem, naśladowania, niezaradności i niepewności – do poczucia bycia akceptowanym, samodzielności i zaradności społecznej;
- w zakresie uniezależniania się od rodziców: od kontroli rodziców, oparcia na nich i podporządkowywania się – do samokontroli zachowania, polegania na sobie i przyjaźni z rodzicami;
- dojrzewanie poczucia własnej tożsamości: od nierealistycznej samooceny, stawiania sobie nieosiągalnych celów, od obawy przed oceną społeczną – do adekwatnego poczucia własnej wartości, akceptacji cudzych ocen oraz planowania sobie realnych zadań.
WIEK DORASTANIA TO:
- wzmożona emocjonalność,
- wysokie napięcie,
- chwiejność:
– od poczucia własnej mocy i własnej wartości do załamania, braku wiary w swoje możliwości;
– od wzruszenia i współczucia do nieugiętości i okrucieństwa;
– od radości do smutku;
– od entuzjazmu do przygnębienia;
– od podniecenia i nadmiernej aktywności do zniechęcenia i niezadowolenia
SPOSOBY POSZUKIWANIA WŁASNEJ TOŻSAMOŚCI PRZEZ MŁODYCH LUDZI:
- sprawdzanie trwania miłości rodziców,
- próby zmieniania siebie, eksperymentowania z samym sobą,
- sprawdzanie swoich nowych możliwości fizycznych i psychicznych,
- szukanie dla siebie społecznej akceptacji,
- dostrzeganie niesprawiedliwości i zakłamania.
NA ETAPIE WCZESNEGO WIEKU DOJRZEWANIA (11 – 14 rok życia) CHARAKTERYSTYCZNE SĄ NASTĘPUJĄCE PROBLEMY:
- kłopoty z wyglądem dorastającego ciała,
- zmiany hormonalne wpływające na zmienność usposobienia, wzrost poziomu agresywności, zgryźliwość w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi,
- wzrost poczucia własnej indywidualności,
- bunt i prowokujące zachowania przejawiające się w aktywnym domaganiu się większej swobody i zachowaniach grubiańskich,
- silne identyfikowanie się z grupą i wzrost znaczenia przyjaciół,
- silne poczucie sprawiedliwości, któremu towarzyszy uproszczone widzenie spraw,
a co za tym idzie brak tolerancji i niezdolność do kompromisów.
WSPÓŁPRACA Z DZIECKIEM W OKRESIE ADOLESCENCJI:
- rozumienie i świadomość, że trudne zachowania i często ostre wypowiedzi dzieci nie są wymierzone w rodzica czy nauczyciela, lecz wynikają one z momentu i sytuacji, w których dziecko się znajduje,
- otwarta, jasna, szczera komunikacja. Umiejętność wysłuchania nastolatka, bycie z nim w autentycznym kontakcie, traktowanie go jako równoprawnego uczestnika komunikacji, rozmawiania z nim z poszanowaniem reguł dobrej i skutecznej komunikacji,
- wsparcie emocjonalne: wysłuchanie, okazanie zrozumienia, adekwatna reakcja z troską o dobry i satysfakcjonujący obie strony przebieg komunikacji,
- dostarczenie wiedzy tak, by dzieci same lepiej rozumiały co się z nimi dzieje,
- uczenie umiejętności społecznych, by lepiej funkcjonowali wśród innych ludzi i rozumieli zarówno swoje, jak i czyjeś zachowania i motywacje,
- stwarzanie okazji do refleksji nad sobą, systemem wartości, światem.
Trudności wychowawcze w okresie dorastania dziecka, obserwowane zaburzenia zachowania są najczęściej powiązane z negatywnym obrazem własnej osoby, obniżoną samooceną i brakiem wiary we własne siły i możliwości. Rodzice powinni pamiętać o tym od najmłodszych lat życia swojej pociechy, gdyż przede wszystkim oni są źródłem sygnałów określających znaczenie dziecka, jego wartości. Tak więc w ogromnej mierze to rodzice decydują o samoocenie, samopoczuciu, poczuciu tożsamości i stosunku dziecka do ludzi i świata. Oni też mają największy wpływ na to, w jaki sposób dziecko poradzi sobie z problemami dojrzewania.
W okresie dojrzewania potrzebna jest przede wszystkim szczera rozmowa, która jednak możliwa jest tylko wtedy, gdy wcześniejsze postępowanie w procesie wychowawczym było właściwe i stworzyło podstawy do wzajemnego zaufania. Rozmowa ta powinna wyrażać zrozumienie, a nie być oskarżeniem, krytyką i udzielaniem rad albo wścibstwem.
Aby pomóc dziecku, by radziło sobie z własnymi uczuciami:
- słuchaj je bardzo uważnie,
- zaakceptuj jego uczucia słowami: acha, rozumiem, och itp.,
- określ i nazwij te uczucia,
- wszystkie uczucia można zaakceptować. Pewne działania należy ograniczyć. „Widzę jak jesteś zły na kolegę ale spróbuj to załatwić spokojnie a nie impulsywnie„.
Aby zachęcić dziecko do współpracy:
- opisz, co widzisz lub przedstaw problem: „Na łóżku leży mokry ręcznik”,
- udziel informacji: „Ten ręcznik moczy mój koc”,
- napisz liścik i umieść go przy wieszaku na ręcznik: „Proszę odwieś mnie na miejsce, abym mógł wyschnąć. Dziękuję. Twój ręcznik.”
Zamiast karania:
- wyraź swoje uczucia, nie atakując charakteru dziecka: „Jestem wściekły, że moja nowa piła została na dworze i zardzewiała na deszczu”,
- określ swoje oczekiwania: „Oczekuję, aby moje narzędzia zostały zwrócone po pożyczeniu ich”,
- wskaż dziecku jak może naprawić problem: „Piła potrzebuje teraz trochę szklanej waty i cienkiej warstwy oleju”,
- zaproponuj wybór: „Możesz pożyczać moje narzędzia, ale musisz je zwracać, inaczej utracisz przywilej używania ich. Decyduj sam”,
- przejmij inicjatywę: Dziecko: „Dlaczego pudło z narzędziami jest zamknięte?”. Rodzic: „Ty mi powiedz dlaczego?”,
- wspólnie rozwiąż problem: „Możemy ustalić, że będziesz używać moich narzędzi kiedy zechcesz, ale ja chcę być pewien, że będą na swoim miejscu, kiedy będę ich potrzebował”.
Aby uwolnić dzieci od grania określonych ról:
- wykorzystaj okazję pokazania dziecku, że nie jest tym, za kogo się uważa,
- stwórz sytuację, w której dziecko spojrzy na siebie inaczej,
- pozwól dziecku podsłuchać, gdy mówi się o nim pozytywnie,
- kiedy dziecko postępuje według starych nawyków, wyraz swoje oczekiwania lub uczucia.
Artykuł opracowano na podstawie:
- Bardziejewska, M. (2005). Okres dorastania. Jak rozpoznać potencjał nastolatków. W: A. I. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk: GWP.
- Bardziejewska, M,. Brzezińska, A., Hermanowski, Sz. (2007). Osiągnięcia i zagrożenia dla młodzieży okresu dorastania. W: Brzezińska A, Hornowska E. (red.), Dzieci i młodzież wobec agresji i przemocy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
- Faber, E. Mazlish – Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Media Rodzina 1992.
- Dyczko Anna, psycholog Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Wałczu: https://www.pppwalcz.com/porady/porady-psychologa/psychologiczne-problemy.html
- Bengueddah Monika https://cloud6q.edupage.org/cloud/PROBLEMY_WIEKU_DORASTANIA.pdf?z%3Am7LTYTJk0qSjukthuyUj8n1HZlJ2K%2FeBJ7RH9megGrtUAl%2FQ62yysxUOIUyHH93j
Tekst opracowała p. Sylwia Wielgosz
