Opanowanie umiejętności czytania i pisania należy do podstawowych i najistotniejszych zadań edukacyjnych w klasach I – III ponieważ w braku tych umiejętności tkwi źródło przyszłych niepowodzeń szkolnych uczniów.
Proces czytania, to bardzo złożona czynność, polegająca na czytaniu całych wyrazów. Człowiek dorosły, dobrze czytający obejmuje okiem jednorazowo całe pole czytania. Dziecko, jednak tego nie potrafi, bowiem jego pole czytania jest niewielkie. Dlatego tak ważne jest, aby wdrażać dzieci do odczytywania całych kompleksów liter, które składają się na wyrazy, zdania.
W procesie czytania występują trzy główne elementy:
- wzrokowy – człowiek postrzega znaki graficzne
- słuchowo- dźwiękowy
- znaczeniowy
Czytanie to praca oka, czyli ruchy gałki ocznej:
- ruchy postępowe oka – przenoszące się od lewej do prawej strony wiersza
- uchy wsteczne oka – oko zatrzymuje się dość często w toku czytania i wraca do wcześniej już uchwyconych słów; pomagają one w ujmowaniu kolejnych elementów, ułatwiają rozpoznawanie trudniejszych wyrazów, pomagają również w odnalezieniu zgubionego wątku
- ruchy zwrotne – wykonywane są przy przechodzeniu od wiersza przeczytanego do wiersza następnego.
Tempo i rytmiczność oka zależy od liczby ruchów wstecznych, których przy czytaniu głośnym jest więcej niż przy czytaniu cichym. Dlatego zachęcajmy dzieci do czytania głośnego.
Dlaczego dziecko ma trudności z czytaniem?
Trudności w czytaniu mogą występować u uczniów w normie intelektualnej i dobrych ogólnych zdolnościach do nauki. Wówczas mamy do czynienia z legastenią lub inaczej dysleksją , która ma charakter neuropsychiczny.
Trudności w czytaniu rozpatrywane są zazwyczaj w trzech aspektach: pedagogicznym, psychologicznym i lekarskim.
Z pedagogicznego punktu widzenia trudności te spowodowane są wadliwymi metodami uczenia, na co składa się przede wszystkim zbyt duża liczebność klasy, nierównomierne przygotowanie dzieci do szkoły czy też brak możliwości indywidualnej pracy z dziećmi.
Psychologia natomiast przyczyn szuka w zaburzeniach życia emocjonalno – uczuciowego dziecka, nieprawidłowej motywacji oraz niedojrzałości szkolnej. Wielu psychologów uważa, że gotowość do nauki czytania powinna być podstawowy aspektem dojrzałości szkolnej. Inną przyczyną, którą dostrzegają psycholodzy, a która ma znaczący wpływ na naukę czytania to wady wymowy.
Z punktu widzenia lekarzy trudności w czytaniu najczęściej spowodowane są deficytami rozwoju funkcji percepcyjno – motorycznych. Należą do nich: zaburzenia wzroku, słuchu i obniżona sprawność manualna.
Podstawowe objawy trudności w czytaniu ujawniają się w:
- jego tempie – trudność ujawnia się wtedy, gdy tempo czytania jest niższe o jedną do dwóch klas w stosunku do klasy, do której uczęszcza
- technice – chodzi tu o kłopoty podczas stosowania strategii fonologicznej, czyli czytania techniką głoskowania. Gdy uczeń przy dekodowaniu poszczególnych elementów wyrazu (liter) nie popełnia błędów, natomiast czyni to dopiero podczas próby syntezy wyrazu, bądź kiedy wprawdzie nie popełnia błędów, ale bardzo długo trwa zarówno rozdzielenie, jak i scalanie wyrazu, to należy domniemywać, że ma trudności z analizą i syntezą językową, bądź nie nastąpiła jeszcze automatyzacja tych umiejętności
- rodzaju i liczbie popełnianych błędów: mylenie liter o zbliżonym obrazie graficznym (m-n, r-n, a-o, o-c, l-t, ł-t): rotacje (inwersja statyczna)- mylenie liter o podobnym kształcie, a odmiennym kierunku w stosunku do liniatury (p-d, p-b, d-b, n-u, m-w); zamiana liter, których głoski są podobne pod względem brzmieniowym (b-p, d-t, k-g, s-sz, l-r,); inwersje dynamiczne- przestawianie, zmiana kolejności liter, sylab, wyrazów (od-do); elizje- pomijanie, redukcja liter, sylab, wyrazu, całego wersu; agramatyzmy- zamiana wyrazu na inny, zmyślanie w wyniku dodania liter, sylab, zmiany końcówki bądź cząstki początkowej lub zmiana na zupełnie nowy wyrazu; regresje- cofanie się i powtarzanie już raz przeczytanych liter, sylab, wyrazów, całego wersu.
Owe błędy związane są z problemami na poziomie dekodowania. Wzrastająca ich liczba powoduje spowolnienie procesu automatyzacji czynności i jest objawem występowania trudności. Z niej bowiem wypływają zależności w odniesieniu do tempa, techniki czytania oraz rozumienia czytanej treści.
- rozumieniu – specyfika polega na braku rozumienia mimo sprawnej techniki dekodowania. Nie występują tu trudności na poziomie nadawania znaczenia strukturalnym elementom wyrazu, ale problemy w uchwyceniu semantycznej płaszczyzny całej treści. Zważywszy, że rozumienie jest podstawowym celem czytania jako jednej z form komunikacji, jego brak stanowi ważny objaw trudności w nauce tej umiejętności.
Główną przyczyną trudności w czytaniu są zaburzenia funkcji słuchowych, wzrokowych i manualnych, zatem bardzo ważne jest doskonalenie i usprawnianie tych funkcji. Niezwykle ważne są ćwiczenia na koncentrację uwagi, doskonalące spostrzeganie, usprawniające koordynację wzrokowo – ruchową oraz sprawność manualną, ćwiczenia rozwijające percepcję słuchową i wzrokową, a także ćwiczenia kształtujące umiejętności porównywania, segregowania i samokontroli.
Tekst opracowała: p. Iwona Zając
